Ο δημιουργός της κοινωνικής και ανθρωπιστικής σειράς
Ελεύθερα Δοκίμια: για τον άνθρωπο, για τον κόσμο, για τη ζωή.
Η ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο, η φιλοδοξία για τη διαφύλαξη των αξιών του πολιτισμού και η ειρηνική διαβίωση είναι οι κυρίαρχες έννοιες που αναβλύζουν από τους προβληματισμούς του ανθρώπου, συγγραφέα, κοινωνιολόγου και παιδαγωγού Σ. Κίτσιου.
Ονομάσαμε τη θεμελιώδη θεωρία που διαπραγματευόμαστε στο βιβλίο αυτό Στοιχεία Πολιτισμού. Προβληματισμοί για τον άνθρωπο, προβληματισμοί για τον κόσμο -το φυσικό κυρίως- προβληματισμοί για την ανθρώπινη δημιουργία, προβληματισμοί για την έννοια του πολιτισμού, προβληματισμοί ευρύτερα για την ορθή τοποθέτηση του ανθρώπου στη ζωή. Θα προβληματιστούμε για τον άνθρωπο, την ξέχωρη αυτή ύπαρξη, που τόσα σπουδαία έργα αλλά και τόσα σφάλματα παρουσίασε, παρουσιάζει και θα παρουσιάσει στο μέλλον. Θα προσπαθήσουμε να δούμε την ανθρώπινη φύση, πνευματική και βιολογική, με τις πολύπλευρες και ενδιαφέρουσες θετικές της ιδιορρυθμίες. Η ζωή μας γίνεται ουσιαστικότερη, όταν η τοποθέτησή μας σε κάθε περίπτωση και εκδήλωση είναι ορθή και ενδεδειγμένη. Ο γενικός μας προβληματισμός και το αντικείμενο της ενασχόλησής μας σ’ αυτό το βιβλίο είναι: Πότε ο άνθρωπος τοποθετείται σωστά στη ζωή; Προφανώς όταν είναι ορθή η πνευματική και η οικονομική του τοποθέτηση. Τις πνευματικές ιδιορρυθμίες και ανησυχίες του, τις υλικές ανάγκες και επιδιώξεις του θα συζητήσουμε στα δέκα κεφάλαια που ακολουθούν.
View BookΜε το έργο-μου «Ανθρώπινες Αντινομίες» προσπαθώ να προσδιορίσω τα ανθρώπινα μειονεκτήματα. Δεχόμαστε ότι ο άνθρωπος σαν πνευματική και σωματική ύπαρξη δεν ενεργεί μόνο σωστά στη ζωή, αλλά και λαθεμένα. Οι λαθεμένες αυτές θέσεις εκφράζονται σαν λογικές, αντικοινωνικές θέσεις, «αρρωστημένες αγάπες», δογματισμοί και φανατισμοί στην πολιτική και θρησκευτική ζωή.Αυτό είναι το ερέθισμα αλλά και το ευρύτερο αντικείμενο αυτού του βιβλίου
View BookΑναμφισβήτητα η αληθινή παιδεία είναι αίτημα και ανάγκη των καιρών. Αυτή θα θωρακίσει την ανθρώπινη φύση από τις πολύπλευρες αντιθέσεις που χαρακτηρίζουν τις επαγγελματικές και κοινωνικές μας σχέσεις. Η αληθινή παιδεία και τα προοδευτικά συστήματα αγωγής, κρυφά ή φανερά, προβληματίζουν, διαμορφώνουν, κοινωνικοποιούν, εξανθρωπίζουν, ενημερώνουν ιδεολογικά και πολιτικά τον άνθρωπο. Εξασφαλίζουν παράλληλα τις προϋποθέσεις για την ικανοποίηση των υλικών και βιοτικών αναγκών των ατόμων και λαών. Οι σύγχρονοι κοινωνιολόγοι και παιδαγωγοί θεωρούν καθοριστικό παράγοντα ζωής και ουσιαστικό δείκτη του πολιτισμού μιας χώρας την ουσιαστική και αληθινή παιδεία. Με το βιβλίο μου αυτό δέχομαι αλλά και αμφισβητώ τους παραδοσιακούς κανόνες άσκησης και αγωγής των ανθρώπων. Στους αναγνώστες μου μένει να συμφωνήσουν ή να διαφωνήσουν με τις αντιλήψεις μου. Αυτό όμως, αν δηλαδή θα συμφωνήσουν ή θα διαφωνήσουν με τις απόψεις μου, αποτελεί μια πρόσθετη ένδειξη ότι η αληθινή παιδεία παραμένει επίκαιρο πρόβλημα και ουσιαστική ανάγκη για τον άνθρωπο της κάθε εποχής.
View BookΗ παραδοσιακή και χριστιανική ηθική δέχεται σαν ηθικό άνθρωπο αυτόν που κάνει το καλό και αποφεύγει το κακό. Η σύγχρονη αντίληψη περί ηθικής δεν αποδέχεται μόνο την παραπάνω άποψη αλλά εξετάζει και το κίνητρο της πράξης. Μπορεί, π.χ., να κάνει κάποιος μια καλή πράξη μόνο και μόνο για να κερδίσει την εμπιστοσύνη του άλλου. Μ’ αυτό τον τρόπο μπορεί να τον εκμεταλλευθεί σε μια δεδομένη στιγμή τόσο απάνθρωπα και αντικοινωνικά, όσο δε θα μπορούσε πριν. Εννοείται ότι μια τέτοια πράξη κάθε άλλο παρά ηθική είναι. Μια πράξη λοιπόν μπορεί να θεωρηθεί ηθική όταν γίνεται αβίαστα και ελεύθερα χωρίς εξωτερικούς καταναγκασμούς, με την προϋπόθεση οι ελεύθερες και αβίαστες ενέργειές μας να μην αντιμάχονται τη λογική και κοινωνική πραγματικότητα. Γύρω από τις έννοιες ελευθερία, υπευθυνότητα, αξιοπρέπεια, περηφάνια βρίσκονται οι δυνατοί και ηθικοί άνθρωποι. Ο μεγαλύτερος φίλος της ηθικής είναι η ειλικρίνεια και ο μεγαλύτερος εχθρός της η υποκρισία. Καλός χαρακτήρας δεν είναι αυτός που «φαίνεται» αλλά αυτός που πραγματικά είναι. Ό,τι το κάλπικο και υποκριτικό είναι ανήθικο* ό,τι το πραγματικό και αληθινό έστω και αν πικραίνει τους ανθρώπους είναι ηθικό, ελεύθερο και υπεύθυνο.
View BookΟ άνθρωπος δεν μπορεί ν’ ανταποκριθεί στις ανάγκες της ζωής μόνος του. Έφτιαξε την κοινωνία- προχώρησε σε προηγμένες μορφές συμβίωσης. Με την κοινωνικότητα βρίσκουμε διέξοδο σε όλες τις πραγματικές και ψυχολογικές καταστάσεις. Ο κοινωνικός τρόπος ζωής είναι ένα «μόνιμο εργαστήρι» που χαιρόμαστε τις επιτυχίες, αλλά και συνηθίζουμε τις δυσκολίες. Είναι προτιμότερο να ζούμε μέσα στην κοινωνία «διαβολικά» παρά μόνοι μας και «αγγελικά». Εκπληρώνεται ο κοινωνικός μας προορισμός όταν μετέχουμε στις κοινωνικές διεργασίες και συμβάλλουμε στην επίλυση των προβλημάτων. Αν ενδιαφερόμαστε πραγματικά για την κοινωνική πρόοδο θα πρέπει να αναθεωρήσουμε ένα μεγάλο μέρος ή και ολόκληρο ακόμη το σύστημα των κοινωνικών αξιών. Για να γίνει αυτό πρέπει ν’ αμφισβητήσουμε και να αναστρέψουμε πολλές «κοινωνικές αντιλήψεις», κοινωνικές ιδέες και γνώμες που μεταδόθηκαν ευλαβικά από γενιά σε γενιά μέχρι εμάς. Χωρίς να θεοποιούμε το παρελθόν μπορούμε ν’ αναθεωρήσουμε τις απόψεις μας στηριγμένοι πάνω σε γεγονότα, που αν εξεταστούν αντικειμενικά ανοίγουν νέους κοινωνικούς ορίζοντες. Οι Κοινωνικοί Μετασχηματισμοί είναι ανάγκη και πρόκληση των καιρών.
View BookΜόνο ο ανθρωπισμός, η αγάπη και η αλληλοβοήθεια θα μπορούσαν να μεταμορφώσουν τη γη μας σε παράδεισο. Το άδικο των ανθρώπων θα εξαφανιζόταν ή τουλάχιστο θα περιοριζόταν αν οι άνθρωποι γίνονταν πιο άνθρωποι. Βλέπουμε ολόγυρά μας προνομιούχους και αδικημένους πλεονέκτες και φθονερούς πολεμοχαρείς και αιμοβόρους- εγκληματίες και εκμεταλλευτές. Η δίψα του κέρδους μας οδηγεί σε απάνθρωπες θέσεις και αντιλήψεις. Πράγματι, ο πολιτισμός μας περνάει μεγάλη κρίση. Ποτέ ο άνθρωπος δεν ήταν τόσο αδιάφορος για το συνάνθρωπο όσο στις μέρες μας. Πονάμε όλοι για τούτη την κατάσταση. Πονάμε βλέποντας την ταπείνωση, τον εξευτελισμό, την εκμηδένιση της ανθρώπινης ύπαρξης. Πονάμε και φοβόμαστε μήπως αυτή η αδικία και απανθρωπιά ποτίσουν το αίμα μας και μας καθυποτάξουν. Άλλο δε μας μένει από την πίστη μας στον άνθρωπο. Να μείνουμε πιο άνθρωποι! Με το βιβλίο μου Ανθρωπισμός, το μεγάλο όραμα προσπαθώ να εκλαϊκέψω τα υπέροχα συναισθήματα της ανθρωπιάς και της αγάπης που τόσο έχουν ατιμαστεί και αλλοτριωθεί στον αιώνα μας.
View BookΗ φαντασία και τα συναισθήματα θεωρούνται πρόσθετες δημιουργικές δυνάμεις του ανθρώπου ·ό,τι δεν αγγίζουμε με την αντικειμενική πραγματικότητα το αναπληρώνουμε με τον κόσμο της φαντασίας και του συναισθήματος. Τα πιο βασικά ανθρώπινα συναισθήματα είναι η χαρά και η λύπη. Άνθρωποι που κλαίνε και γελάνε εύκολα, όταν πρέπει και ταιριάζει, είναι κατά κανόνα ισορροπημένοι και επίδεκτοι διαμόρφωσης και καλυτέρευσης. Αντίθετα, οι νεκροί συναισθηματικά και ψυχικά είναι συνήθως μοναχικοί, εσωστρεφείς και πολλές φορές επικίνδυνοι. Πράγματι! Ένα άγνωστο είναι ο κόσμος της ψυχής και του συναισθήματος. Αυτό τον κόσμο προσπαθώ να διερευνήσω με το έργο μου αυτό.
View BookΤα βασικά χαρακτηριστικά των νέων είναι ο αυθορμητισμός και η αγωνιστικότητα. Το πιο συναρπαστικό με τα νιάτα της κάθε εποχής είναι ότι προσπαθούν να φτάσουν τις ανθρώπινες αξίες, με μέσα πολύ καθαρά, γνήσια και τίμια. Αγωνίζονται να ζήσουν με όλη τη δύναμη της ψυχής τους το παρόν και να θεμελιώσουν το προοδευτικό μέλλον. Υπάρχουν στα νιάτα πολλές ζωντανές και μαχητικές δυνάμεις. Συχνά όμως καραδοκεί η περιθωριοποίηση, ο μηδενισμός, ο κυνισμός, η απαισιοδοξία και ο φόβος για το μέλλον. Στο έργο μου αυτό, μιλάω για την αναγέννηση της ζωής μέσα μας, δίνω ώθηση στη δύναμη που ενυπάρχει στα βάθη του είναι μας και προσδιορίζω τα νιάτα της ενεργητικότητας και της ελπίδας. Ταυτόχρονα, περιγράφω πώς μπορούν οι νέοι να επωφεληθούν καλύτερα από το παρόν και να χτίσουν το μέλλον καλλιεργώντας συνήθειες που θα τους ενισχύσουν σ’ όλη τους τη ζωή.
View BookΤο πρώτο και πιο φανερό εξωτερικά από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την αναζήτηση της δόξας είναι η αρρωστημένη φιλοδοξία, η κυριολεκτική μανία για την επιτυχία στον κοινωνικό, τον οικονομικό και τον πολιτικό χώρο. Η αλλαγή βήμα με βήμα, αποτελεί την αναγκαία προϋπόθεση για τον επαναπροσανατολισμό της ζωής εκείνου που αγωνίζεται να ξαναφέρει στο φως τον γνήσιο εαυτό του. Είναι πολύ σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι για να βρούμε ένα πιο θετικό τρόπο ζωής, χρειάζεται να πιστέψουμε στις εποικοδομητικές δυνάμεις και στις ανεξάντλητες δυνατότητες που έχουμε για να αναπτύξουμε την προσωπικότητά μας. Οι δημιουργικές δυνάμεις είναι δρόμοι που οδηγούν στην δραστηριοποίηση του ψυχικά υγιή εαυτού μας. Βρίσκονται πολύ κοντά στην πραγματικότητα του γνήσιου εαυτού. Είναι τα πιο σίγουρα εργαλεία για την επίλυση των εσωτερικών μας συγκρούσεων. Ένα άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο στην αναζήτηση της δόξας, που είναι και το πιο καταστρεπτικό απ’ όλα, είναι η ορμή για εκδικητικό θρίαμβο. Ο κύριος σκοπός αυτής της ορμής είναι να ντροπιάσει τους άλλους ή να τους νικήσει με όπλο μια μεγάλη επιτυχία.
View BookΗ ώριμη ερωτική αγάπη είναι ο βαθύτερος πνευματικός, συναισθηματικός και σεξουαλικός δεσμός που μπορεί να συμβεί ανάμεσα σ’ έναν άντρα και μια γυναίκα, δεσμός που διέπεται από αμοιβαίο σεβασμό προς την προσωπική αξία του καθενός. Αν η κοινωνία δεν την περιόριζε ασφυκτικά, η ερωτική αγάπη θα μπορούσε να βοηθήσει τους ανθρώπους να ξεδιπλώσουν ένα ολόκληρο πλήθος από κρυμμένες δυνατότητες και ν’ απελευθερωθούν από πολλά ταμπού και προκαταλήψεις. Η ερωτική αγαπή είναι επικίνδυνη για τις κοινωνίες που θέλουν τους ανθρώπους ανυποψίαστους και προγραμματισμένους, επειδή σαν ιδεώδες είναι ατομικιστικό. Όταν αγαπάς μ’ ένα τόσο έντονο τρόπο, αγαπάς επειδή ξεχωρίζεις τον άνθρωπό σου από τη μάζα και δίνεις μεγάλη σπουδαιότητα στις διαφορές που τον χαρακτηρίζουν σαν “κάτι αλλιώτικο” από τους άλλους ανθρώπους. Στην εποχή μας αντίθετα εκείνο που επιδιώκεται με όλα τα μέσα είναι να χάσουν οι άνθρωποι την ατομικότητα τους και να ισοπεδωθούν μέσα σε μια άχρωμη, γκρίζα μάζα, που θα εκτελεί μονάχα εντολές και δεν θα προβάλλει απαιτήσεις.
View BookΣ’ ένα κόσμο σύνθετο και αντιφατικό, αλαζονικό και συμπλεγματικό -στον κόσμο μας- ποια θέση κατέχει το θρησκευτικό συναίσθημα; Και ποια επιρροή ασκεί η θρησκεία στην καθημερινή ζωή και στους προσανατολισμούς της εποχής μας; Ποιο είναι το ειδικό βάρος της θρησκείας στην προσωπική και κοινωνική μας ζωή; Σε μια εποχή που η ανάσα της έχει σταυρωθεί στον ανεξιχνίαστο ιστό της τεχνολογικής κι επιστημονικής εξέλιξης, ποιο είναι το μήνυμα που η θρησκεία αναγγέλλει στο σύγχρονο άνθρωπο της οικολογικής εξόντωσης και της οργανωμένης βίας; Τι μπορεί να είναι σήμερα ο θεός και τι το θείο; Τι και πού μπορεί να πιστέψει κανείς σήμερα για να ισορροπήσει και να πορευτεί στο χώρο και το χρόνο που του προσφέρθηκε πάνω στη γη;
Είναι αντικειμενική διαπίστωση πως η θρησκεία σαν εκκλησία και λατρευτικό σύστημα, αλλά, και σαν θρησκευτικό συναίσθημα, παραμένει σήμερα μια έντονη παρουσία στην καθημερινή ζωή του κόσμου μας. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα και πιο πολυσυζητημένα θέματα της εποχής μας που αν και δέχτηκε ετερόκλητες ερμηνείες παραμένει πάντα ανοιχτό και προκαλεί το ενδιαφέρον τόσο του θρησκευόμενου όσο και του άθρησκου ανθρώπου. Στα παρακάτω κεφάλαια θα αναλύσουμε το περιεχόμενο της θρησκείας και θα απαντήσουμε σε καίρια ερωτήματα για το τι είναι ο Θεός και το θείο. Θα αναλύσουμε την πίστη του θρησκευόμενου ανθρώπου και το ρόλο της στους προσανατολισμούς του, τις σχέσεις της θρησκείας σαν εκκλησία και λατρευτικό σύστημα με τον άνθρωπο και την κοινωνία. Για τη θέση των θρησκειών στον σύγχρονο κόσμο και τη στάση τους απέναντι στα μεγάλα προβλήματα της εποχής μας.
View BookΥπάρχουν σίγουρα σχέσεις που βασίζονται στην κυριαρχία του ενός ανθρώπου πάνω στον άλλον, στην ιδιοκτησία της ψυχής, του νου και του σώματος, την τόσο παιδαριώδη και καταστροφική. Οι σχέσεις αυτές απαιτούν τυφλή υποταγή στους εξουσιαστικούς νόμους που τις διέπουν. Οποιοσδήποτε τολμήσει να παραβεί τους κανόνες, ταπεινώνεται, εξευτελίζεται και στερείται την επαφή με τους υπόλοιπους. Στις σχέσεις αυτές το πιο φυσικό πράγμα του κόσμου είναι το να θυσιάζεις κάθε χαρά που μπορείς να απολαύσεις ατομικά και ανεξάρτητα, με αντίτιμο την ασφάλεια της σχέσης. Στα παρακάτω κεφάλαια θα εξετάσουμε τους τρόπους με τους οποίους θα απομακρυνθούμε από τον καθημερινό φασισμό των σχέσεων. Θα βρούμε δρόμους για τη δημιουργία ζεστών σχέσεων, ανθρώπινων και τρυφερών που να μην αναστέλλουν την προσωπική ελευθερία του καθένα. Οι σχέσεις αυτές θ’ αφήνουν απαραίτητα χώρο που χρειάζεται ο κάθε άνθρωπος για να αναπνεύσει και να είναι ο εαυτός του. Σκοπός πρέπει να ‘ναι η ανάπτυξη και η καλλιέργειά μας. Να ζήσουμε ανεξάρτητοι και ελεύθεροι, απολαμβάνοντας ταυτόχρονα τα συναισθηματικά πλούτη που μπορούν να μας προσφέρουν οι σχέσεις με ανεξάρτητους και ελευθέρους ανθρώπους.
View BookΟι σημερινές δυσκολίες σχετίζονται στενά με τις δυσκολίες που περάσαμε σαν παιδιά. Σε πάρα πολλά από τα πράγματα που λαθεμένα προσανατολιστήκαμε τότε, εξακολουθούμε και σήμερα να ‘μαστέ προσανατολισμένοι, μ’ αποτέλεσμα να μένουν θαμμένες στο μισόφωτο, πολύτιμες δυνάμεις της προσωπικότητάς μας.
Ο αρνητικός προσανατολισμός στη ζωή χαρακτηρίζεται από ορισμένες τάσεις που σημαδεύουν την ανθρώπινη πορεία. Για παράδειγμα η αγωνιώδης αναζήτηση για στοργή και ο απελπισμένος αγώνας για την ανεύρεση ενός “συντρόφου” είναι συνυφασμένα. Αυτά τα δυο στοιχεία αντιπροσωπεύουν μια βασική στάση προς τους άλλους και προς τον ίδιο τον εαυτό, αλλά και μία συγκεκριμένη φιλοσοφία ζωής.
View BookΓια να φτάσει κανείς στο σημείο να είναι σε θέση να διαλέξει σωστά το επάγγελμά του, πρέπει να έχει προσανατολιστεί επαγγελματικά από την εποχή που εκπαιδεύεται σαν σπουδαστής και μαθητής. Ο επαγγελματικός προσανατολισμός έχει για κύριο σκοπό να επισημάνει τα ιδιαίτερα στοιχεία της προσωπικότητας του καθένα και να τον βοηθήσει να τα αναπτύξει καθώς ενηλικιώνεται. Έτσι, όταν έρθει η στιγμή να διαλέξει το επάγγελμά του, θα μπορεί να αξιοποιήσει αυτά τα χαρακτηριστικά μέσ’ από εκείνο.
Κάθε άνθρωπος έχει ιδιαίτερες ικανότητες, ιδιαίτερες δεξιότητες και ιδιαίτερα ενδιαφέροντα με προσωπικά χαρακτηριστικά. Όταν όλ’ αυτά τα μετατρέπει σε “δυνάμεις” που τις χρησιμοποιεί και στην επαγγελματική του ζωή, τότε γίνεται πιο πετυχημένος σαν επαγγελματίας και πιο χρήσιμος σαν πολίτης.
View BookΤο σημερινό πρόβλημα του ανθρώπου, η αλλοτρίωσή του, δεν μπορεί να λυθεί με την αλλαγή των μεθόδων διδασκαλίας ή με πρακτικές συνταγές φιλοσοφικού ή παιδαγωγικού περιεχομένου. Ο άνθρωπος χρειάζεται να συγκεντρώσει ολόκληρη την ενεργητικότητα που διαθέτει. Να υλοποιήσει το σύνολο των θετικών αξιών που ‘χει μαζέψει στη διάρκεια της ιστορίας του. Η παιδεία θα τον βοηθήσει να προετοιμαστεί για την σφαιρική απελευθέρωσή του και τη νέα παιδαγωγική προσέγγιση. Η νέα εκπαίδευση δεν έχει για κύριο στόχο ν’ απελευθερώσει απλά τον άνθρωπο από ορισμένα δεσμά που τον βαραίνουν. Θέλει να τον “ξαναφτιάξει”, να τον βοηθήσει να περπατήσει σε καινούργια μονοπάτια. Να κάνει συνειδητά καινούργιες επιλογές.
View Book