Description
Ποια είναι η ουσιαστική προσφορά της παιδείας; Να απελευθερώσει τις δημιουργικές δυνάμεις του ανθρώπου, μ’ άλλα λάγια να βοηθήσει τον άνθρωπο να εκφραστεί απρόσκοπτα. Το σωστό σχολείο, λοιπόν, θα λειτουργούσε, πρώτ’ απ’ όλα με σεβασμό για την κρίση του μαθητή. Η παιδεία θεμελιώνεται στο ότι προσφέρει τη δυνατότητα για κριτική στάση απέναντι στη γνώση. Τίποτα δεν πρέπει να γίνεται δεκτό χωρίς συζήτηση. Ο τρόπος με τον οποίο θα δεχτεί κάποιος τη γνώση, η ικανότητά του να κρίνει, να σχολιάσει, να διαφωνήσει με το δάσκαλο, να βρει τα αδύνατα σημεία, να εμβαθύνει στις σχέσεις, να ανακαλύψει τις βασικές έννοιες, όλ’ αυτά είναι που καθορίζουν το αν και πώς θα μάθει να δέχεται τη γνώση.
Για να κάνεις την ελευθερία βίωμα, χρειάζεται πρώτα να γκρεμίσεις τους στεγανούς χώρους που οι βασικές τους αξίες δεν προσδιορίζονται δημοκρατικά. Για να υπάρξει παιδεία, χρειάζεται να λειτουργούν δημοκρατικοί θεσμοί. Σε ανελεύθερες πολιτείες είναι ανύπαρκτες οι διαδικασίες παιδείας. Και φυσικά σε τέτοιες πολιτείες η ανθρώπινη προσωπικότητα υποδουλώνεται. Σ’ ένα σύστημα που κατασκευάζει δούλους, δε γίνεται φυσικά λόγος για πνευματική προσπάθεια.
Όταν φοβάσαι την ελευθερία, φοβάσαι να ανανεωθείς και να εκσυγχρονιστείς. Κολλάς με πάθος σ’ αυτά που ξέρεις, κυνηγάς την τυποποίηση, αναζητάς τους τυφλοσύρτες, απολαμβάνεις το καλόπιασμα. Τρέμεις την ερώτηση, την κριτική, την αμφιβολία, την αβεβαιότητα. Τρέμεις μήπως δεν ανταποκρίνεσαι στην εικόνα που έχεις δημιουργήσει για τον εαυτό σου τρέμεις μήπως δεν ξέρεις ν’ απαντήσεις σε μια ερώτηση κι έτσι υιοθετείς τη στατική μορφή της γνώσης. Έτσι μένεις εσύ ο ίδιος η αφετηρία και το τέρμα της διαδικασίας της παιδείας.
Το να μην τα ξέρουμε όλα είναι πολύ ανθρώπινο. Πραγματικά σοφός είναι εκείνος που αναγνωρίζει και ομολογεί την άγνοιά του.
Τα δύο απαράγραπτα και συνταγματικά δικαιώματα, η ελευθερία της σκέψης και της έκφρασης, αποτελούν την αφετηρία για τις παραπέρα νόμιμες διεργασίες μέσα στον πνευματικό χώρο. Από τις διεργασίες αυτές θα προέλθουν όλα εκείνα τα συστατικά στοιχεία που θα συνθέσουν το υλικό της παιδείας των πολιτών. Ο νους ξυπνάει με το άκουσμα των ερωτήσεων και των προβληματισμών ενός άλλου νου που λειτουργεί σ’ ένα πιο ανεβασμένο επίπεδο.
Η μόρφωση δεν είναι ο πρώτος δρόμος για έναν καλύτερο κόσμο. Ο άνθρωπος που σπούδασε, αναζήτησε, προβληματίστηκε, έμαθε, θα δώσει τους καλύτερους καρπούς αν βρεθεί σε συνθήκες δικαιοσύνης κι ελευθερίας να λειτουργήσει. Εκείνος πάλι, που ποτέ δεν μπόρεσε ν’ ακονίσει το μυαλό του συστηματικά, γιατί είχε το άγχος αν θα πεινάσει αύριο, μέσα σε μια κοινωνία που σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα, θα μπορέσει να καλλιεργηθεί ουσιαστικό. Είναι μεγάλη η αποστολή του μορφωμένου ανθρώπου στη σχέση του με τους άλλους. Είναι υπεύθυνος να τους προωθήσει, να τους διαφωτίσει, να τους ξυπνήσει απ’ το βαθύ λήθαργο που βρίσκονται, θα συναντήσει αντιδράσεις, εμπόδια, παγίδες. Πολλές φορές θα χρειαστεί να διαλέξει ανάμεσα σε αγαπημένα πράγματα της ζωής και στην ανθρωπιά του. Ίσως οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι, που για χάρη τους αγωνίζεται, να τον συκοφαντήσουν, να τον προδώσουν, να τον περιφρονήσουν.
